Met een verhoging van de belasting op suikerhoudende dranken zet Nederland de eerste stap naar een gewenste suikertaks. Het kabinet-Rutte 4 volgt hiermee de wens die vanuit het Nationaal Preventieakkoord gestalte heeft gekregen.
Overgewicht en obesitas zijn na roken de belangrijkste veroorzaker van ziekten. Bijna de helft van de twintigplussers in Nederland is te zwaar. De Rijksoverheid wil samen met partijen het percentage verlagen tot overgewicht bij maximaal 38 procent van de volwassenen in 2040. Als gevolg van de coronacrisis en de ernstige problemen bij met name mensen met overgewicht is het vraagstuk nog urgenter geworden.

Door bindende afspraken te maken met de industrie willen de vier regeringspartijen dat gezondere voedingsmiddelen in het schap komen. Naast het – op termijn – invoeren van de suikertaks, wil het kabinet de BTW op groente en fruit naar 0 procent terugbrengen.

Internationaal
Staatssecretaris Paul Blokhuis heeft in 2020 het RIVM gevraagd om een internationale vergelijking te maken wat de toegevoegde waarde is van een suikertaks. Internationaal telde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu toen 43 landen met een belasting op zoet. Daarnaast is het belasten in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Noorwegen uitgebreid in beeld gebracht.

Uit deze studie blijkt dat de verkoop van belaste frisdrank is afgenomen met de komst van de taks. Gegevens over langetermijneffecten op gezondheid, zoals verlaging van het aantal gevallen van overgewicht, zijn nog onvoldoende beschikbaar. Sowieso is het volgens onderzoekers lastig om de gevolgen van de invoering van de suikertaks op de gezondheid aan te tonen, vanwege de vele factoren die van invloed zijn op overgewicht.

Bijeffect
In het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen is een mogelijk bijeffect naar gezondere alternatieven zichtbaar. In plaats van frisdrank met veel suiker kochten mensen een variant met minder of geen suiker. Het is belangrijk dat een gezonder - en goedkoper - alternatief beschikbaar is bij de invoering van een suikertaks, redeneert RIVM.

Een ‘trapsgewijze benadering’, waarin de suikerhoudende dranken met de meeste suikers het zwaarst belast worden, kan verlagen van het suikergehalte stimuleren richting het gehalte waarvoor een lager of geen tarief geldt. In het Verenigd Koninkrijk was bijvoorbeeld duidelijk sprake van suikerreductie ten gevolge van de belastingmaatregel. In Frankrijk was dat, waarschijnlijk door de andere opzet en uitvoering van de taks, niet zichtbaar.

Kopen over de grens
Denemarken voerde in 2011 een belasting op producten met verzadigd vet in: de fat taks. Het resultaat was dat inwoners de belaste producten in de buurlanden gingen kopen. Om de markpositie van de Deense bedrijven te beschermen is daarom besloten na twee jaar de taks weer af te schaffen.

Onderzoek in Australië laat zien dat bij een belasting van 20 procent al de gezondheidskosten sterk dalen en minder gevallen met diabetes type 2 of hart- en vaatziektes optreden. In Mexico leidde een 10 procent prijsverhoging op zoete frisdranken ook tot minstens 10 procent minder verkoop van deze producten. Deze uitkomst suggereert dat frisdranken ‘prijselastisch’ zijn en dat relatief kleine belastingen al een verschil kunnen maken in de vraag, blijkt uit een Nederlandse studie naar de consequenties van een suikertaks.

Invloed op keuze
Ook de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur heeft zich eerder over de mogelijke belastingmaatregel gebogen in het onderzoek Duurzaam en gezond uit 2018. Ook dit instituut geeft aan dat veranderingen in prijs een grote invloed hebben op het keuzegedrag.

Het advies voor beleid is in dezelfde geest als het coalitieakkoord. Met belastingen kan de overheid aan de ene kant de prijzen van niet-basis-voedingsmiddelen met suiker verhogen. En met subsidies kunnen basisvoedingsmiddelen als groente en fruit en volkoren graanproducten betaalbaarder worden. De effecten van dergelijk prijsbeleid zijn groter bij mensen met een lagere sociaal-economische status; zij besteden een groter aandeel van hun inkomen aan voeding en reageren sneller op prijsaanpassingen, zegt de Raad voor de leefomgeving.